Mest, turf en zand
Ik raad U aan eerst de Inleiding te lezen voordat U een specifieke paragraaf leest. 

Mest
[1] [2] [3] [4] [5] [6] Tot de invoering van kunstmest in de 19^e eeuw was men voor bemesting van de akkers en weilanden aangewezen op dierlijke en menselijke mest. Omdat de eigen opbrengst uit de stal niet voldeed werden uit Haarlem, Leiden en Amsterdam de ‘’stadsbeer’’ en paardenmest in gierbakken aangevoerd. Er ging dus hop naar de stad voor het bier en beer uit de stad voor het land. En zelfs uit Friesland werd mest met grote tjalken aangevoerd, de zogenaamde ‘’strontvaart’’. Daarnaast werd zelfs visafval en zeewier als mest gebruikt.

       
         
Bron : Hillegom in oude ansichten deel 1, A.M. Hulkenberg      

     
   
Bron : Hillegom in oude ansichten deel 1, A.M. Hulkenberg.
Foto afkomstig van de site van de Stichting Vrienden van Oud Hillegom voorzien van de volgende tekst :
De Hillegommerbeek, gezien vanaf de brug in de Hoofdstraat.
De mannen op de foto slepen vletten met mest naar de bollenlanden.

Turf
[7] [8] [9] [10] [11] [12] Turf is eeuwenlang de belangrijkste energiebron geweest. Al in het jaar 77 schreef de Romeinse geleerde Plinius de Oude over het armzalige volk aan de kust : ‘’Aardkluiten die zij met hun handen uitstaken, lieten zij meer nog in de wind dan in de zon drogen en staken deze in brand om hun eten te koken en hun door noordenwind verstijfde leden te verwarmen’’. Turf werd gewonnen in de laagten tussen de strandwallen en in het Haarlemmermeer gebied. Vanaf de 14^e eeuw werd de turfwinning een extra bron van inkomsten. De steden werden welvarender en er ontstonden ‘’industrieën’’ in de steden en op het platteland zoals bierbrouwerijen, blekerijen en steenbakkerijen, beide oorzaak van meer behoefte aan brandstof. Veel veeboeren deden hun vee weg en werden ‘’veenboeren’’. Ik ben nog geen Schrama ’s tegengekomen die het als een vooruitgang (met één letter) zagen om van beroep te veranderen. Ook het hout uit de bossen bleef, voor zo lang het duurde, een belangrijke energiebron.

Zand
[13] [14] [15] [16] [17] [18] Zand hadden we in vroeger tijden meer dan genoeg, teveel (dacht men met alle gevolgen van dien), in onze streek. Sinds de 14^e eeuw werd zand dan ook afgegraven voor diverse doeleinden. Het werd gebruikt voor de aanleg van dijken. Men strooide een laag zand op de houten vloeren in de woningen en in de stallen en de ‘’strooilaag’’ plus de mest uit de stal werd gemengd met slootbagger en over het land gestort. Het zand werd ook gebruikt om de draagkracht van slappe veengronden te versterken. Tot in de 18^e eeuw bleven de afgravingen kleinschalig, met uitzondering van Hillegom, daar startte het afgraven op grote schaal al in 1553.[19] Vanaf de tweede helft van de 19^e eeuw was er veel vraag naar zand voor de stadsuitbreidingen in Haarlem, Leiden, Amsterdam en den Haag en ook voor de aanleg van wegen, straten, spoorlijnen en trambanen. Zand diende ook als ballast in schepen en was een grondstof voor de kalkzandsteenfabriek, tussen Lisse en Hillegom, voor de fabricage van metselstenen. [20] Door de grootscheepse afgraving van de duinen ten behoeve van de fabriek was rond 1930 het eens zo aantrekkelijke duingebied tussen Lisse en Bennebroek herschapen in een troosteloze cultuursteppe. Wat ben ik het hier ontzettend mee eens !!!!! Ook naar streken elders in Nederland werd zand getransporteerd. Er werden in de duinen lange vaarten gegraven en dwars daarop zijvaarten voor het afvoeren van het zand met platte schuiten. Ook de Leidse Vaart speelde een belangrijke rol bij het transport. Later werden de vaarten gebruikt voor aan- en afvoer bij de bloembollenteelt. Antonius Schrama en ook zijn zoon Cornelis waren rond 1900 vrachtrijders te Lisse, misschien hebben ook  zij zand vervoerd. 

 

Naar boven
                                                    
                                                    

Start | Omhoog | Inleiding | Verantwoording en betrouwbaarheid | Herkomst van de naam 's Gravenmade | Welgeborenen | Leenmannen | Het landschap van de Duin- en Bollenstreek | Van eerste bewoners tot dorpen | Akker- en tuinbouw | Veeteelt | Mest, turf en zand | Konijnen | Blekerijen en wasserijen | Kalkovens en steenfabrieken | Beroepen | Vervoer over land | Vervoer over water | De aanleg van de trekvaart | Landbezit | Woningen, boerderijen en interieur | Communicatie | Politiekbuiten | alle dorpen in de Bollenstreek | Lisse | De Zilk | Noordwijkerhout | Sassenheim | Voorhout | Vogelenzang | Heemstede | Bennebroek | De Kerk | De  Maatschappij | Het Huwelijk | Bevruchting en bevalling | Het Gezin | Het Huishouden | Gezondheid(szorg) en hygiëne | Eten, drinken en genotsmiddelen | Vermaak | Onderwijs | Inkomen, uitgaven en prijzen | Beroepen en functies van de voorouders