Via Achtergrondinformatie allerlei info over de Bollenstreek (geografisch, historisch, maatschappelijk e.d.)      Ga bij problemen naar PROBLEMEN

alle dorpen in de Bollenstreek

 

Start PROBLEMEN Disclaimer en tips Nieuw(s) Zoeken Info over mijzelf Stamboom algemeen Bekende Nederlanders Stamboom Schrama Documenten Schrama Hulp gevraagd Schrama Pictures Schrama StamboomHulsebosch Documenten Hulsebosch Pictures Hulsebosch Achtergrondinformatie Literatuur Links / tijdschriften Contact Pictures Almelo Muziek

Geschiedenis betreffende alle dorpen in de Bollenstreek

De, hierna volgende, geschiedkundige informatie van ‘’alle dorpen’’ en de individuele dorpen is niet bedoeld om een volledig beeld te geven. De informatie bestaat uit fragmenten (groot en klein) over zaken of gebeurtenissen welke ik interessant vond, bij mij herinneringen opriepen of welke ik van belang achtte als context bij mijn stamboom.

[1] Uit onderzoek is gebleken, dat de meeste plaatsnamen met het element ‘’heem’’ [2] bij nederzettingen horen, die tussen de 5e en de 10e eeuw gesticht zijn. Over het algemeen heeft dit soort plaatsnamen de uitgang ‘’um’’ of varianten zoals  ‘’em’’ of ‘’egem’’. Omstreeks 500 zijn tijdens het koloniseren in onze streek dorpen met  ‘’heennamen’’ ontstaan, in onze streek rekent men Sassenheim (Hostsagnem, Uuestsagnem) en Hillegom (Hyllenkem) daartoe. 

[3] De oudste en enige nederzetting in de 8e eeuw was het dorp Haarlem, niet meer dan een klein dorp. Verder waren er rond Haarlem geen dorpen, alleen hier en daar boerderijen en visserswoningen aan zee. Haarlem was dus het ‘’hoofddorp’’ van een uitgestrekt gebied waarin zich later nederzettingen ontwikkelden zoals Bennebroek, Heemstede, Aalbrechtsberg, Tetrode, Vogelsang en Berkenrode. Samen vormden zij het ambacht Haarlem, een bestuurlijke eenheid. De nederzettingen vielen allen onder één parochie, de parochie van Haarlem, en deze situatie heeft zelfs bestaan tot in 1625. 

[4] [5] Volgens een lijst van een Utrechtse kerk met bezittingen in de streek bestonden Hillegom, Sassenheim en Voorhout al vóór circa 860. De geleerden zijn het er niet over eens hoe oud die lijst is. Volgens de een betreft de lijst de periode van 777 tot 866, een ander van 899 tot 953 en weer een ander van 918 tot 948.   

[6a] Om een indruk te geven van inwonersaantallen volgen nu enkele cijfers. Holland  had in 1350 circa 160.000 mensen op het platteland en 40.000 in de steden. Leiden had 5.000 inwoners, Haarlem 7.000 en Dordrecht (zelfs) 10.000. In onze tijd praten we dan over kleine dorpen.[6b] In 1657 had Haarlem ongeveer 38.000 inwoners en Leiden cicra 67.000.

[7] [8] [9]   Onderstaande tabel geeft een indruk van de omvang van de dorpen In de Bollenstreek in de 14e en 15e eeuw.

Aantal
huizen / inwoners

1369
huizen

1369 inwoners

1477
huizen

1477
inwoners

1494
huizen

1494
inwoners

1514
huizen

1514
inwoners

circa 1812
inwoners

Hillegom

46

283

67

412

60

369

69

424

 

Sassenheim

33

133

63

254

21

85

32

129

 

Lisse

  

509

80

474

50

296

87

515

 

Eigenlijk waren het in die tijden maar dorpjes van niks,
maar Lisse was wel het grootste dorp !!!

[10] De gegevens van 1369 stammen uit de ‘’Inquisitie’’, een onderzoek naar het functioneren van baljuwen, rentmeesters, schouten en boden onder meer in Rijnland. In de verslagen van de hoorzittingen is per ambacht het aantal personen vermeld dat voor de commissie verscheen. Dit aantal is ‘’vertaald’’ naar een totaal aantal per ambacht (gemeente) met behulp van de gegevens van 1514. 

[11] Het graafschap Holland werd tijdens het laatste kwart van de vijftiende eeuw getroffen door een algehele economische malaise. Het vele krijgsgeweld dat ondermeer de handel belemmerde, de hoge belastingdruk, de exploitatie van de munt, en de voortdurend herhaalde renteverkopen door zowel steden als dorpen ter financiering van de belastingen speelden hierbij een belangrijke rol.

De economische terugval komt ook duidelijk naar voren in twee, door landsheerlijke commissarissen uitgevoerde, financiële onderzoeken binnen het graafschap Holland: in 1494 de ‘Enqueste’ en in 1514 (in opdracht van Maximiliaan van Oostenrijk en Karel V) een enquête (‘’Informacie’’) naar de toestand in de Hollandse en Friese steden en dorpen.

Beide onderzoeken hadden tot doel de welstand van de steden en dorpen te bepalen en op basis daarvan tot een nieuwe belastingverdeling te komen. Toen werd een heel dorp voor een bepaald bedrag aangeslagen en het dorp moest het verder zelf maar uitzoeken hoe dit over de huizen en de inwoners te verdelen.

 

 

 

"Woede van het kaas en broods volk te Alkmaar", de plundering van het huis van rentmeester en belastinginner Claes Corf tijdens de volksopstand van 1491 door het zogenaamde "Kaas en Broodvolk". Op de voorgrond wordt de knecht van Corf doodgeslagen.
De afbeelding (een ets) door R. Vinkeles is afkomstig uit:
J. Kok, Vaderlandsch woordenboek, Amsterdam 1785, dl.2.

 

 

Bron : Regionaal Archief Alkmaar.
 

 

 

 

 

 

 

[12] Bij de ‘’Enqueste’’ in 1494 werden de omstandigheden bij de dood van Karel de Stoute in 1477 vergeleken met die van 1494. Opvallend is de achteruitgang tussen 1477 en 1494. Na het sneuvelen van Karel de Stoute in 1474 laaide in onze streken een burgeroorlog op met onder andere de Hoekse en Kabeljauwse twisten en de opstand van het Kaas – en Broodvolk. Onze dorpen hebben veel geleden van plundering, veeroof en brandstichting. Bovendien werden ten behoeve van de oorlogsinspanningen de belastingen flink verhoogd. Er waren ook mislukte graanoogsten en er heerste ziekte onder het vee. In 1490 maakte de ‘’zwarte pest’’ veel slachtoffers onder de bevolking. De bevolking was dan ook zeer verarmd en velen moesten uit bedelen. Veel boeren trokken naar Haarlem of Leiden om daar hun geluk te beproeven. Dit verklaart misschien, dat we omstreeks 1650 in Leiden Schrama’s aantreffen als spek(ver)koper en wijnkoper. Zij trouwden met Leidse schonen, vielen die op die leuke boerenzonen als die met hun varken naar de stad gingen ?

De boeren in Holland werden bovendien in 1493 getroffen door een formidabele muizenplaag.

In 1494 verklaarden de vertegenwoordigers van Heemstede dat de welvaart sinds 1477 sterk was afgenomen. De inwoners van Heemstede waren volgens eigen zeggen in 1477 driemaal zo rijk als in 1494. Als redenen noemde men de teloorgang van de turfwinning, het wegtrekken van veel rijke dorpsgenoten en de hoge belastingdruk vanwege de oorlogen die werden gevoerd. Het werd voor de inwoners van Heemstede daardoor steeds moeilijker om de door de landsheer (de graaf van Holland) opgelegde belastingen te betalen.

[13] De Haarlemmermeer is ontstaan door overstromingen in 1472 en 1509 waardoor enkele grote meren tussen Amsterdam en Leiden zich samenvoegden tot één supergroot meer. Schiphol (‘’scheepsgraf’’) is vernoemd naar het noordoostelijke deel van de Haarlemmermeer waar nogal wat schepen vergingen.

[14] Vooral bij stormachtig weer bedreigde de Haarlemmermeer het omliggende land. Door de afslag van de oevers waren grote stukken van de dorpsgebieden in het water verdwenen. In Lisse was de Haarlemmermeer zich ten gevolge van de stormvloeden van 1477 en 1483 steeds verder gaan uitbreiden. Bij een stormramp op 30 september 1514 is in Hillegom slechts 100 morgen duin en veengrond droog gebleven en men moest noodgedwongen het vee naar de duinen brengen. In het gebied van de huidige Lisserbroekpolder is tussen 1580 en 1616 bijna 34 morgen land verloren gegaan. De overgebleven weilanden konden alleen als hooiland gebruikt worden, zo drassig waren ze geworden.
De ’s Gravenmades zullen hier ook wel mee te maken hebben gehad.

 

 

 

 

 

Ongewoone Waterbeweging in het Haarlemmer Meer, bespeurt op den 1 November 1755

Gravure door T. Houttuyn

Bron : www.beeldbank.noord-hollandsarchief.nl 

 

 

 

 

 

 


 

[15] Rond 1800 woonde het grootste deel van de bevolking niet verspreid, maar geconcentreerd in de dorpen. Langs de verschillende wegen op de strandwallen waren er wel reeksen boerderijen te vinden.

[16] ‘’ In Holland woonden rond 1840 bijna 970.000 mensen, ongeveer een derde van het totaal van het Koninkrijk na de afscheiding van België. Amsterdam was met ongeveer 220.000 inwoners verreweg de grootste stad. Rotterdam had circa 80.000 inwoners en den Haag circa 65.000. Meer dan de helft van de bevolking woonde in de stad.

Buiten de steden en stadjes werd zelden een werkelijk hoge bevolkingsdichtheid aangetroffen : Amsterdam, Haarlem, de Zaanstreek, de Zuiderzeesteden en de Drechtsteden werden omgeven door relatief dun bevolkte gebieden.’’

[17] In alle steden en dorpen in Nederland hebben de inwoners een bijnaam. Bijvoorbeeld de ‘’Leidse glippers’’, die tijdens het beleg in 1574 stilletjes de stadspoorten uit glipten en de inwoners van diverse steden hadden de bijnaam ‘’stoepenschijters’’, Vroeger ging het gewone volk rustig op de rand van de stoep zitten poepen. In China vind men dat nu nog heel normaal. Ook de inwoners van de dorpen in onze streek hadden bijnamen of zeg maar scheldwoorden. Er waren de gaapstokken uit Lisse, de hangkousen uit Hillegom, de torentrekkers uit Noordwijk, de koetillers uit ‘’Kokkerhout’’ (Noordwijkerhout), de ‘’duinknijnen’’ uit de Zilk, de asbakken of aspotters  uit Sassenheim, de dwarsdrijvers uit Voorhout en de bokkingrooiers[18] uit de Glip. Tijdens de kermisdagen ging het er vaak heet aan toe in de dorpen, de asbakken tegen de dwarsdrijvers, de koetillers tegen de duinknijnen en met name in ‘’Kokkerhout’’ viel er nogal eens een dode na ‘’het trekken van de messen’’.

Terug naar Achtergrondinformatie

Naar boven


[1] Bron : 750 jaar kerk in Hillegom, J. Beenakker

[2] Heem = huis, woonplaats of dorp (het Duitse woord ‘’heim’’ duidt hier ook op)

[3] Bron : Heemstede in de historie, Leven, werken, handel en koehandel in de woonplaats van Emece,
                                                                                                                     mr. JW Groesbeek

[4] Bron : Lisse op de grens van droog en nat, J.J.J.M. Beenakker

[5] Bron : Hillegomse Geschiedenissen, A.M.Hulkenberg (blz 17/18)

[6a] Bron : 750 jaar kerk in Hillegom, J. Beenakker

[6b] Bron : Blauwe ader van de Bollenstreek, 350 jaar Haarlemmertrekvaart-Leidsevaart 1657-2007

[7] Bron : 750 jaar kerk in Hillegom, J. Beenakker

[8] Bron : De Duin- en Bollenstreek in caert gebracht, J.J.J.M. Beenakker

[9] Bron : Hillegomse Geschiedenissen, A.M.Hulkenberg (blz 36)

[10] Bron : Lisse op de grens van droog en nat, J.J.J.M. Beenakker

[11] Bron : Adriaan van der Voort, schout van Heemstede in het laatste kwart van de 15e eeuw,
                                                                                                                  M. van Bourgondïen

[12] Bron : Lisse op de grens van droog en nat, J.J.J.M. Beenakker

[13] Bron: Verre Verwanten, R. van Drie en K. Noorda, Teleac / Kosmos – Z & K, Utrecht, 2005,
                                                                                                               in samenwerking met CBG

[14] Bron : Lisse op de grens van droog en nat, J.J.J.M. Beenakker

[15] Bron : De Duin- en Bollenstreek in vogelvlucht, landschap, leven en werken omstreeks 1800,
                                                                                                                   J.J.J.M. Beenakker

[16] Bron : 150 jaar Noord-Holland en Zuid-Holland, 1990, Stichting Hollandse Historische Reeks, den Haag

[17] Bron : Hillegomse Geschiedenissen, A.M.Hulkenberg (blz 153)

[18] Bokkingrooien slaat waarschijnlijk op het aan een spies steken van haringen, welke dan gerookt werden.

Terug naar Achtergrondinformatie

Naar boven

Start | Inleiding | Verantwoording en betrouwbaarheid | Herkomst van de naam 's Gravenmade | Welgeborenen | Leenmannen | Het landschap van de Duin- en Bollenstreek | Van eerste bewoners tot dorpen | Akker- en tuinbouw | Veeteelt | Mest, turf en zand | Konijnen | Blekerijen en wasserijen | Kalkovens en steenfabrieken | Beroepen | Vervoer over land | Vervoer over water | De aanleg van de trekvaart | Landbezit | Woningen, boerderijen en interieur | Communicatie | Politiekbuiten | alle dorpen in de Bollenstreek | Lisse | De Zilk | Noordwijkerhout | Sassenheim | Voorhout | Vogelenzang | Heemstede | Bennebroek | De Kerk | De  Maatschappij | Het Huwelijk | Bevruchting en bevalling | Het Gezin | Het Huishouden | Gezondheid(szorg) en hygiëne | Eten, drinken en genotsmiddelen | Vermaak | Onderwijs | Inkomen, uitgaven en prijzen | Beroepen en functies van de voorouders

Deze pagina is voor het laatst bijgewerkt op 11/04/16

              

 

             

 

 

 

 

 

 

 

 


 

 

 

 

 



 

alle dorpen in de Bollenstreek

free web stats
.-.