Blekerijen en wasserijen
Ik raad U aan eerst
de
Inleiding
en
Verantwoording /
betrouwbaarheid
te lezen voordat U een specifieke paragraaf leest.
Na het dubbelklikken op een foto
kan het even duren voordat de foto op het juiste formaat weergegeven
wordt.
De volgende twee prenten van
''Het
Verleden in beeld''
zijn afkomstig van de site
geneaknowhow.net
Bovenstaande afbeelding is afkomstig uit de
verzameling van vader Jan en zoon Caspar Luyken welke
bestaat uit 100 etsen
van beroepen met daarbij moraliserende rijmpjes en
dateert van omstreeks
1690.
''De
wassters en bleekster "
Uit de restverzameling van
geneaknowhow.net
Het bleken van garens en linnen voor de linnen- en lakenindustrie in
Haarlem en Leiden vond buiten de steden in de streek plaats. Het, al
vuile, water in de stad werd zo niet nog sterker verontreinigd door de
zeepresten en bovendien bood de stank geen overlast voor de stadsmensen.
De ’s Gravenmades en anderen op het platteland zullen daar blij mee
geweest zijn, maar het was goed voor de werkgelegenheid.
Bij de hofstede Betlehem in Hillegom was ook een garenblekerij die ‘’ten
eeuwigen dage vrije waterlozinge had op de sloot, genaamd de Stinkert’’.
Het doel van bleken is het linnen of garen met een roodachtige gele tint
te veranderen in een prachtig wit product. Het gehele proces kende de
volgende (15) fasen : merken, sorteren, wegen, logen, spoelen, wringen,
besproeien, melken of zuren, spoelen, wringen, blauwen, drogen, wegen,
verpakken en verzenden.
Nadat het linnen
gemerkt was ter identificatie werd het gesorteerd en gewogen, het
bleekloon hing samen met het gewicht. In het looghuis werd het linnen in
koperen ketels samen met as (zuiver uitgegloeide as van naald - of
eikenhout) en water verhit tot het kookpunt. De uitdrukking
‘’uitgekookt zijn’’ is hiervan afkomstig. Daarna werd het geloogde
linnen meermalen gespoeld in houten kuipen tot het wit genoeg was. Dan
werd het gewrongen in de bok, een apparaat dat buiten stond en waarmee
het overtollige water uit het linnen werd geperst. Op de bleekvelden,
kort afgemaaide grasvelden, werd het linnen uitgelegd en van tijd tot
tijd besproeid met het heldere duinwater met behulp van houten
hoosspanen. Door het zuren of melken werden de nog aanwezige kalkresten
verwijderd en kreeg het linnen een beter kleur. Daarvoor werd melk
gebruikt die eerst verzuurd was door verwarming in melktorens in het
melkhuis. Daarna werd het linnen weer gespoeld en gewrongen. Het doel
van het blauwen was de gelige tint weg te krijgen. Er werd blauwsel voor
gebruikt, een gemalen kobalt, dat in speciale blauwselmakerijen werd
gemalen. U kent het nog wel : het zakje ‘’Reckitt’s Blue’’ van
vroeger voor de was. Tenslotte werd het linnen naar de droogberg of
hang gebracht, meestal een hoog gelegen stuk duin, om het op hangpalen
of stekken te laten drogen. Dan werd het opnieuw gewogen en verpakt in
blauw papier verzonden. Het hele proces nam zo ’n twee tot drie maanden
in beslag. Het proces bij garen kwam globaal op hetzelfde neer.
Het bleekseizoen liep van 25 maart tot september en de seizoenarbeiders
kwamen uit het hele land en ook uit Westfalen. Omstreeks 1700 waren er
wel 400 ‘’gastarbeiders’’ die er een luchtige levensstijl op na hielden.
Het ging er opgewekt aan toe met als gevolg van die zomerse samenleving
talrijke defloratie- en alimentatieprocessen. En ook waren er regelmatig
vechtpartijen tijdens de kermis en ook diefstallen en
jachtovertredingen. Daar zullen de ’s Gravenmades ook wel mee te
maken gehad hebben. En ’s Gravenmades met lekkere dochters helemaal.
Aan het einde van de 16e eeuw was het blekersbedrijf een
belangrijke tak van nijverheid. Het werk op de blekerijen werd vooral
door vrouwen gedaan, ook het zware werk. De meeste blekerijen lagen in
Lisse, Hillegom, Oegstgeest en Katwijk, in Aerdenhout / Bloemendaal
waren er zelfs wel veertig. Het veeteeltgebied achter de duinen leverde
de melk en het grasland kon als bleekveld gebruikt worden. De
bleekvelden waren omgeven door hagen om loslopende dieren buiten te
houden. Anders krijg je zo’n lelijk patroon op je linnen.
Omstreeks 1800 waren veel blekerijen en wasserijen verdwenen door de
concurrentie in het oosten van het land en in het buitenland. Men is
toen deels overgestapt op de ‘’gewone’’ wasserij voor de stadsmensen.
Of mijn voorgeslacht zich met deze ‘’tak van sport’’ heeft beziggehouden
is mij niet bekend.
Woon- en bedrijfsgedeelte van een
wasserij / blekerij in
Overveen.
Foto's en tekst afkomstig van
www.openluchtmuseum.nl
Oorspronkelijke wasserij.
Van 1817 tot 1932 was er een wasserij / blekerij in
Overveen in het bezit van de familie Gehrels. Het was de laatste
wasserij in Nederland die op paardenkracht werkte. Gegoede burgers
lieten hun was eens per kwartaal of half jaar ophalen door wasserijen
buiten de stad. De wasserij bracht de was naar keuze van de klant droog,
nat of kastklaar terug. In de wasserij (in het Openluchmuseum in Arnhem)
is het hele proces stap voor stap te zien. De was werd eerst gesorteerd,
een vies en onhygiënisch werkje. Daarna werd het gewassen in
stampkuipen. Een paard in de rosmolen dreef de stampers aan. Vervolgens
ging de was op grote kruiwagens naar de bleekvelden om in de zon te
bleken. De spoelsters spoelden daarna de was nog eens schoon in ijskoud
water. Tenslotte werd de was gedroogd, gemangeld, gestreken en gevouwen.
Blekerijen in Openluchtmuseum.
Wasserij in
Openluchtmuseum.
Terug naar Achtergrondinformatie
Naar boven
Start | Inleiding | Verantwoording en betrouwbaarheid | Herkomst van de naam 's Gravenmade | Welgeborenen | Leenmannen | Het landschap van de Duin- en Bollenstreek | Van eerste bewoners tot dorpen | Akker- en tuinbouw | Veeteelt | Mest, turf en zand | Konijnen | Blekerijen en wasserijen | Kalkovens en steenfabrieken | Beroepen | Vervoer over land | Vervoer over water | De aanleg van de trekvaart | Landbezit | Woningen, boerderijen en interieur | Communicatie | Politiekbuiten | alle dorpen in de Bollenstreek | Lisse | De Zilk | Noordwijkerhout | Sassenheim | Voorhout | Vogelenzang | Heemstede | Bennebroek | De Kerk | De Maatschappij | Het Huwelijk | Bevruchting en bevalling | Het Gezin | Het Huishouden | Gezondheid(szorg) en hygiëne | Eten, drinken en genotsmiddelen | Vermaak | Onderwijs | Inkomen, uitgaven en prijzen | Beroepen en functies van de voorouders
|